Galeria „ARSENAŁ”

Wprowadzenie nowego programu funkcjonalnego w obrębie starej elektrowni daje szansę nowego ukształtowania przestrzeni publicznej wzdłuż rzeki Białej. Ranga Galerii Arsenał jako instytucji kultury i rozpoznawalność jej nowej, przebudowanej siedziby spowoduje napływ odwiedzających i wzmożone zainteresowanie opinii publicznej. Dlatego zagospodarowanie terenu wokół budynku starej elektrowni zaprojektowano w taki sposób, aby podkreślić publiczny charakter tej instytucji, ułatwić dostęp do niej, a jednocześnie uwydatnić walory krajobrazowe doliny rzeki.

Zachodni brzeg rzeki na odcinku położonym między wejściem głównym do Galerii a ulicą Świętojańską schodzi tarasowo w kierunku wody – takie ukształtowanie terenu umożliwia wypoczynek w bezpośrednim kontakcie z wodą. Usunięcie istniejącego dziś na tym odcinku muru oporowego otwiera perspektywę placu przed budynkiem, wciąga i zaprasza do przejścia na drugi brzeg.

Od południowej strony budynku zaaranżowano ogólnodostępny plac przeznaczony na imprezy i wystawy na wolnym powietrzu. Jego wymiary umożliwiają rozstawienie tymczasowego zadaszenia namiotowego lub przestrzennej instalacji technicznej. Jego posadzka – betonowe, prefabrykowane płyty – przenika do wnętrza Galerii i stanowi powierzchnię łączącą przestrzeń miasta z przestrzenią sztuki. Od strony południowej plac zamknięto schodkowo ukształtowaną skarpą z siedziskami, za którą zlokalizowano wejście do windy towarowej, miejsce na pojemniki na odpady oraz parking terenowy dla trzech samochodów osobowych. Schodkowa konstrukcja zamykająca plac może służyć ekspozycjom na wolnym powietrzu. Kompozycja placu jest osiowo związana z kompozycją elewacji południowej budynku i podstawowych elementów przestrzennych holu głównego. Między historyczną a nową ścianą od strony placu stworzono podcień łączący przestrzeń ogrodu i holu. Pod jego dachem zebrano elementy historycznego wyposażenia hali elektrowni – suwnice i belki stalowe – nadając tej przestrzeni rangi centrum interpretacji, w którym uwidocznia się pierwotna funkcja obiektu.

Od strony północno-wschodniej przedpole budynku elektrowni połączono z ulicą Branickiego dwoma szerokimi kładkami spinającymi chodnik przy ulicy z tarasem biegnącym wzdłuż budynku. Pierwszą z nich – prowadzącą na plac główny i do wejścia głównego – zaprojektowano na osi skrajnego południowego przęsła budynku. Drugą – biegnącą ku wejściu do kawiarni – nad istniejącymi, przewidzianymi do zachowania, rurami magistrali ciepłowniczej. Istniejące nabrzeże – w chwili obecnej obniżone o trzy metry względem rzędnej przed wejściem głównym – podwyższono w taki sposób, aby wyrównać je z poziomem ulicy i placu przed budynkiem. W ten sposób przestrzeń ulicy może swobodnie przepływać wzdłuż budynku i przelewać się do strefy wejścia głównego oraz ogrodu.

Podstawową decyzją projektową było całkowite uwolnienie substancji historycznej i wprowadzenie zupełnie nowej konstrukcji do wewnątrz obwodu zachowanych murów starej elektrowni. Pod względem kompozycyjnym obie konstrukcje są sprzężone osiowo ze sobą nawzajem jak i z placem przed budynkiem.

Drugą decyzją – obejmującą układ funkcjonalny wnętrza – jest ukształtowanie trzech poziomych stref odpowiadających trzem sferom życiowym: pracy, zabawy i kontemplacji. Strefę kontemplacji zaaranżowano w podziemiu, gdzie wprowadzono zespół sal wystawowych. Strefę zabawy, nauki i wypoczynku – na parterze i pierwszym piętrze, których przestrzeń jest w dużej mierze wspólna. Natomiast strefę pracy zorganizowano na ostatniej, najwyżej położonej kondygnacji.

Działanie polegające na budowie całkiem nowej konstrukcji wewnątrz historycznej ma znaczenie zarówno symboliczne jak i pragmatyczne. Wymiar symboliczny można rozpatrywać na kilku poziomach:
– uwydatnienia substancji historycznej, oczyszczenia jej z naleciałości i historycznych nawarstwień aż do uzyskania pierwotnej, archetypicznej formy arkady; wyswobodzenia przestrzeni przeznaczonej dla instytucji kultury z ograniczeń historycznych i zaprojektowanie jej w sposób wynikający z czysto funkcjonalnych uwarunkowań
– umożliwienia obserwatorowi zbliżającemu się do budynku stopniowego odkrywania kształtu przebudowanego budynku
– zestawienia substancji historycznej jako ochraniającej i przywołującej odwieczny porządek rzeczy z formą nową – przestronną i nowoczesną
Pragmatyzm takiego rozwiązania polega natomiast na uproszczeniu procesu projektowania konstrukcji i realizacji – nową konstrukcję projektuje się według współcześnie obowiązujących norm (przewidywalność), a substancję historyczną zabezpiecza przed destabilizacją i pozostawia jako samonośną.

Decyzja o sprowadzeniu sal ekspozycyjnych do kondygnacji podziemia, w powiązaniu z opisanym wyżej projektem otoczenia budynku, pozwala na ukształtowanie logicznego ciągu czasoprzestrzennego: odwiedzający przechodzą z publicznej przestrzeni ulicy do półpublicznego podcienia przed wejściem głównym, a dalej do holu wejściowego, w którego centrum zlokalizowano niewielki przedsionek o formie kryształu mieszczący obudowane zejście do podziemia – całkowicie zamkniętej i oddzielonej od środowiska zewnętrznego przestrzeni służącej ekspozycji sztuki. Przedsionek ten stanowi zwieńczenie osi kompozycyjnej rozciągającej się od placu przed budynkiem i jednocześnie symboliczne zamknięcie drogi do sztuki. Podziemie jest przestrzenią kontemplacji o wysokich, gładkich ścianach żelbetowych, jednolitej posadzce i regularnym, kasetonowym stropie rozciągającym się na całej szerokości i długości budynku. Lokalizacja głównej klatki schodowej pozwala na wydzielenie z przestrzeni podziemia sali multimedialno-koncertowej, natomiast wymusza określoną ścieżkę zwiedzania, w której zwiedzający po przejściu całej ekspozycji wraca do punktu wyjścia. Może wtedy rzucić pożegnalne spojrzenie na przebytą drogę i poddać się ponownej refleksji.

Hol wejściowy jest otwarty na otoczenie budynku poprzez przeszklone ściany zewnętrzne, a jednocześnie łączy się bezpośrednio z foyer sali audytoryjnej i mediateką, które zlokalizowano na antresoli. Nad foyer wprowadzono rozcięcie kondygnacji piętra biurowego, dzięki czemu przestrzeń holu przepływa w sposób ciągły pod sam dach budynku – w tej części wykończony materiałem przeziernym (na przykład szkło lub płyty poliwęglanowe) i oparty na zachowanych, wyeksponowanych dźwigarach dachowych. Taka kompozycja przestrzeni wnętrza ułatwia użytkownikom orientację przestrzenną i pozwala na stworzenie wrażenia przestronności i poczucia swobody. Stanowi jednocześnie swoisty zwornik przestrzenny, wokół którego rozmieszczono wszystkie bloki funkcjonalne Galerii Arsenał.
Skalę wnętrza podkreślono przez zastosowanie sufitu podwieszonego z materiału perforowanego rozciągającego się na całej szerokości i długości budynku pod stropem niosącym kondygnację biurową. Nadaje on dodatkowej lekkości wnętrzu w zestawieniu z masą historycznych murów ceglanych i nowych elementów żelbetowych.

Substancja historyczna jest całkowicie niezależna od nowej, co dodatkowo wzmocniono, poprzez wycofanie ściany południowej względem istniejącej fasady historycznej i stworzenie ogólnodostępnego podcienia od strony placu przed budynkiem. Istniejące mury starej elektrowni proponuje się oczyścić z warstw wykończeniowych jedynie od strony wewnętrznej i tylko w miejscach wynikających z układu funkcjonalnego, natomiast od zewnątrz odświeżyć, nakładając nową warstwę białej, gładkiej i połyskliwej farby elewacyjnej.
Właściwą ścianę zewnętrzną Galerii Arsenał stanowią przeszklone ściany kurtynowe (odcinki przezroczyste) lub żelbetowe ściany stężające (odcinki nieprzezierne). Stanowią one przegrodę o wymaganej przepisami technicznymi izolacyjności termicznej i akustycznej. W przegrodzie tej – na parterze i na antresoli wykonano otwarcia odsłaniające fragmenty zachowanej konstrukcji historycznej.